TÍN NGƯỠNG THỜ CÚNG HÙNG VƯƠNG THỂ HIỆN SỰ TÔN KÍNH TỔ TIÊN CAO NHẤT CỦA NGƯỜI VIỆT

Th.S. Nguyễn Tiến Khôi

Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử tỉnh

Mỗi một dân tộc trên thế giới đều có nguồn cội của mình nhưng không phải tất cả các quốc gia, dân tộc đã ý thức được điều đó. Người Việt Nam tôn vinh dân tộc mình thể hiện ở sự tôn kính tổ tiên, cao nhất là Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Dân tộc Việt Nam có bề dày hàng ngàn năm lịch sử, trong tâm linh và tình cảm của những người dân đất Việt đều tin rằng: Cha Lạc Long Quân và Mẹ Âu Cơ là khởi nguồn của dân tộc và các vua Hùng là những người có công dựng nước. Do đó, dân tộc Việt đã tôn vinh Hùng Vương là ông Tổ của mình để đời đời thờ phụng. Từ thờ cúng tổ tiên của từng gia đình đến thờ cúng ông Tổ chung của cả dân tộc là nét đẹp văn hóa – tín ngưỡng, biểu hiện tính cách rất riêng và đạo lý, lòng biết ơn của người Việt đối với các bậc tiền nhân có công dựng nước.

Ở Việt Nam, hầu như gia đình nào cũng có bàn thờ Tổ, được đặt ở một nơi trang trọng nhất trong nhà; rồi đến thờ tổ tiên một chi họ, một họ (nhà thờ chi, nhà thờ họ) đến thờ Thành Hoàng ở các làng xã, được thờ ở các đình, đền miếu…và cao hơn cả là thờ tổ tiên chung của cộng đồng dân tộc – đó là các Vua Hùng.

Là một đất nước phải chịu đựng nhiều hi sinh mất mát do thiên tai địch họa để có được độc lập, tự do và có được cơm no áo ấm, những người dân Việt đã phải đánh điều đó bằng cả sự nỗ lực, máu và nước mắt của những người thân yêu nhất trong gia đình và dòng họ. Vì thế sự biết ơn và lòng thủy chung đã trở thành đạo lý và truyền thống của dân tộc Việt Nam “Uống nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”. Từ thực tế đó cho chúng ta hiểu vì sao trong mỗi gia đình Việt Nam đều có bàn thờ gia tiên, trong các làng xã có bàn thờ thành hoàng làng và cả nước có chung việc thờ cúng ông Tổ - Vua Hùng.

Ngày giỗ của ông bà, cha mẹ hay tổ chi, tổ họ con cháu đều tụ họp đông đủ, chuẩn bị lễ vật để dâng lên bàn thờ kính lễ. Dân tộc Việt Nam đã chọn ngày mùng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm làm ngày giỗ Tổ. Từ xưa đến nay vào những ngày đầu tháng 3 âm lịch, mọi người dân đất Việt đều hướng về nơi cội nguồn dân tộc. Có rất nhiều người ở các địa phương trong cả nước đã về vùng đất linh thiêng này để tham gia lễ hội Đền Hùng. Trong những ngày hội mở, các làng xã quanh khu vực có đền thờ Tổ Hùng Vương tham gia rước kiệu và các hoạt động văn hóa, thể thao phục vụ lễ hội. Đến ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm, Nhà nước và nhân dân thực hiện các nghi lễ giỗ Tổ Hùng Vương. Chính vì vậy, trong dân gian đã truyền tụng câu ca có từ bao đời nay:

Dù ai đi ngược về xuôi

Nhớ ngày giỗ Tổ mùng 10 tháng 3

Khắp miền truyền mãi câu ca

Nước non vẫn nước non nhà ngàn năm.

Từ ý nghĩa và vị trí quan trọng của ngày giỗ Tổ trong tâm linh người dân đất Việt, nên trong cuộc đời của mỗi người dù làm gì và sống ở nơi đâu, ai cũng muốn được một lần trong cuộc đời hành hương về vùng đất cội nguồn, thắp một nén tâm hương để tưởng nhớ công ơn của các Vua Hùng. Có lẽ trên thế giới ít có nơi nào lại có tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên chung như dân tộc Việt Nam.

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương thuộc văn hóa tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của dân tộc Việt Nam. Các vua Hùng được nhân dân lập đền thờ chính tại núi Nghĩa Lĩnh – xã Huy Cương – thành phố Việt Trì – tỉnh Phú Thọ. Ngoài ra còn vô số các đền miếu thờ cúng Hùng Vương và vợ con tướng lĩnh các vua Hùng ở Phú Thọ và nhiều địa phương trong cả nước. Người Việt Nam có quan niệm “Sự tử là để sự sinh, sự vong là để sự tồn”, vì thế Hùng Vương trong tâm khảm của người Việt là người khai sáng ra đất nước và dân tộc. Cho nên Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trong tiến trình lịch sử luôn là yếu tố nội lực của văn hóa dân tộc, góp phần hun đúc lòng tự hào, tạo nên tinh thần đoàn kết, yêu nước thương nòi của người Việt Nam, với quan niệm: “Cây có cội, nước có nguồn”, “Người trong một nước phải thương nhau cùng”.

Người Việt thờ cúng các vua Hùng chính là để tôn vinh dân tộc mình. Đền Hùng không phải là gốc của một tôn giáo, các vua Hùng không phải là giáo chủ, người Việt thờ Hùng Vương không có học thuyết và cũng không hề có giáo hội truyền bá, nhưng từ bao đời nay, người Việt vẫn hành hương về Đền Hùng để tri ân Quốc Tổ - những người đã có công dựng nước. Lòng biết ơn, thành kính tổ tiên đã được cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng phát biểu trong ngày giỗ Tổ Hùng Vương năm 1969: “Từ lòng biết ơn đến sự tôn kính các thế hệ tiền nhân và tổ tiên gia đình, dòng họ, dân tộc ta đã phát triển hình thức sinh hoạt văn hóa tinh thần ấy thành một đạo lý và tín ngưỡng dân tộc độc đáo, là tín ngưỡng và phụng thờ một tổ tiên chung của toàn dân tộc – các vua Hùng”.

Thực tế tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã tồn tại và phát triển trong cuộc sống cộng đồng người Việt hàng ngàn năm nay. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương không chỉ thể hiện trong đời sống văn hóa tâm linh, mà còn trở thành đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” biết ơn những bậc tiền nhân của những người con đất Việt.  Vì ý nghĩa sâu xa đó mà tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hiệp Quốc (UNESCO) đã vinh danh tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, đồng thời còn khuyến cáo các dân tộc trên thế giới hãy noi gương Việt Nam biết ơn tổ tiên của mình.

Ở Việt Nam tuy có nhiều tín ngưỡng và tôn giáo sống đan xen và dung hòa trong cuộc sống văn hóa tâm linh thường nhật của người Việt, nhưng những tín ngưỡng văn hóa dân gian hầu hết đều mang yếu tố nội sinh, trong đó có tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Cùng với sự phát triển của đất nước qua mấy ngàn năm lịch sử, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã trở thành một loại hình sinh hoạt văn hóa đặc sắc trong đời sống tâm linh của dân tộc Việt Nam. Chính vì thế mà tín ngưỡng Hùng Vương tồn tại và phát triển theo dọc chiều dài lịch sử. Từ các triều đại phong kiến độc lập tự chủ trước đây đến thời hiện đại, Nhà nước rất quan tâm đến việc tôn thờ và tôn vinh các vua Hùng là các bậc tiền nhân có công dựng nước, do đó mà Đền Hùng được quan tâm đầu tư xây dựng để là nơi thờ tự Tổ tiên chung của cả dân tộc. Đền Hùng ngày nay đã trở thành nơi trung tâm thực hành các nghi lễ của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đối với cả nước.

Giỗ Tổ Hùng Vương – lễ hội Đền Hùng từ bao đời nay đã ăn sâu vào tiềm thức của mỗi người con đất Việt. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương sẽ mãi trường tồn. Các thế hệ người Việt Nam hôm nay và mai sau ngày càng biết trân trọng và giữ gìn những thành quả mà ông cha để lại, tự hào về quá khứ của dân tộc mình.

Về nơi thờ tổ tiên của dân tộc không chỉ là về với cội nguồn mà còn là cuộc hành hương về với đức tin truyền thống, vào sự linh thiêng huyền diệu của tổ tiên, của hồn thiêng sông núi. Cũng chính nhờ có đức tin và sự tôn thờ bất diệt trong tâm thức của mỗi người con đất Việt đối với tổ tiên ông bà, cha mẹ đến các vua Hùng, mà trong các thời kì lịch sử, sức mạnh của dân tộc đã được nhân lên gấp bội, vượt qua mọi khó khăn thử thách để tồn tại và không ngừng phát triển.

Do có đức tin vào Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, nên hàng năm có hàng triệu lượt người con đất Việt đã về tri ân công đức Tổ tiên tại Đền Hùng, không phân biệt già trẻ, tôn giáo, vùng miền và cả những người con xa Tổ quốc – tất cả mọi người Việt Nam mang trong mình dòng máu Lạc Hồng không bao giờ quên cội nguồn dân tộc. Ngày nay Tín ngưỡng thờ cúng HÙng Vương đã trở thành di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, đó không chỉ là niềm vinh dự, tự hào của dân tộc Việt Nam; mà còn có sức lan tỏa ra toàn thế giới, để các dân tộc khác trên hành tin này cũng biết trân trọng những giá trị thiêng liêng về nguồn cội của mình.

Nguồn: Báo Tri thức đất Tổ Liên hiệp các Hội Khoa học và kỹ thuật tỉnh Phú Thọ (số 50/tháng 02 năm 2021)